Futbolun “17 ana qaydası”nda I qayda: Oyun Meydanı

Futbolda “17 ana qayda”,
I qayda: Oyun Meydanı
Oyun Meydanı futbol oyunlarının keçirilməsi üçün düzəldilən təbii və süni zəmi (ot örtüyü) ilə örtülən, düzbucaqlı səklində olan bir sahədir. Bu meydanın ölçüləri və başqa parametrləri vardır ki, bunların hamısı əvvəlcədən söhbət açdığımız kimi 1863-cü ildə Kembricdə qəbul olunmuşdur və bu günə qədər də beynəlxalq futbolda dəyişmədən qalır.
Meydanın hüdudları 
Dediyimiz kimi Oyun Meydanı tərəfləri bərabər olmayan düzbucaq şəklindədir. Sahəni, yanlardan çəkilmiş iki qarşılıqlı uzun xətt-Aut Xətti sərhədləyir. Düzbucağı əmələ gətirən iki ondan qısa xətt isə-Qapı Xətti olaraq adlandırılır. Onu da deyək ki, Oyun Meydanı deyilən sahə iki standartda qəbul olunmuşdur. Qapı xəttinin uzunluğu 45 və ya 90 metr (50 və ya 100 yard) olub, bir-biri ilə eyni uzunluqda olmalıdır. Bunları birləşdirən Yan Xətt də eyni uzunluqda olub, 90 və ya 120 metr ( 100 və ya 130 yard) təşkil etməlidir. Beynəlxalq matçların keçirilməsi üçün nəzərdə tutulan Oyun Meydanı, Qapı Xətti-64 və ya 75 metr (70 və ya 80 yard), Yan Xəttlərin uzunluğu isə 100 və ya 110 metr (110 və ya 120 yard) olmalıdır.
Meydanın bütün xəttləri özlüyündə eyni qalınlıqda olub, 12 santimetr (5 düym) olmalıdır. Oyun Meydanının dörd küncünün hərəsində 1,5 metr (5 fut) hündürlüyündə və şaquli olaraq Bayraq Dirəyi basdırılmalıdır.
2008-ci ilin Martında Futbol Qaydaları məsuliyyətini daşıyan, beynəlxalq futbol qurumu olan FİFA, beynəlxalq matçlar üçün meydan ölçülərini dəyişərək 105 metr uzunluğunda və 68 metr enində bir standarta çevirmək istəsə də 8 may 2008-ci ildə FİFA-da baş tutan toplantıda bu proyekt gündəmə gətirilsə də mövcud standartlar dəyişməz olaraq, qadı.
Şəkli aydın görmək üçün üstünə klik et və böyüt:

Qapılar
Oyun meydanının hər iki qısa xətti olan, Qapı Xəttinin üzərində tam ortada olmaqla qurulur. Zəmi səthinə şaquli istiqamətdə iki eyni uzunluqda dirəklər basdırılır və bunları birləşdirərək zəmi səthinə paralel keçən qapı tiri ilə tamamlanır. Qapı dirəkləri taxta, metal və ya digər təsdiq olunmuş materialdan hazırlanır. Formaca dördkünc, dairəvi, ellipsvari ola bilər. Bu iki dirək arasındakı məsafə (qapı eni)-7 metr 32 santimetr (8 yard), qapı tiri adlanan, üst dirəklə zəmi arasındakı məsafə isə (qapı hündürlüyü)-2 metr 44 santimetr (8 fut) olmalıdır. Qapını təşkil edən bu dirəklərin hamısı olçü və formaca bir-biri ilə eynilik təşkil etməli və qalınlığı 12 santimetri (5 düym) keçməməlidir və bu ölçü zəmi üzərində çəkilmiş Oyun Meydanını sərhədləyən xəttlə eynilik təşkil edərək, mütləq ağ rəngdə olmalıdır. Toru saxlamaq üçün qapı arxasında bərkidilmiş əlavə dirəklərin ollması və ölçüləri, parametrləri hər hansı meyar ölçülərinə tabe olmayıb, sərbəst şəkildə qurula bilər. Amma burada torun olması və bütün tərəflərdən dirək, tir və zəmi səthinə elə bərkidilməlidir ki, qapıya daxil olan top hər hansı bir dəlikdən çıxa bilməsin.
Müasir futbolda qurulan bu qapılar ilk dəfə Şeffild Qaydalarında öz əksini tapmışdı. 1863-cü ildə İngiltərə Futbol Federasiyası tərəfindən müəyyən olunmuş 7,32 m (8 yard) enində olan bu ölçülər bu gün də qüvvədədir. Qapı sərhədlərini təşkil edən bu dirəklərin yaxınından keçən topun qol olub-olmamasını dəqiqləşdirmək üçün 1875-ci ildən etibarən 2,44 m (8 fut) hündürlükdə yerləşən taxta qapı tiri istifadə olunmağa başlanılıb.
Müasir dövrümüzdə qol momentini dəqiqləşdirmək üçün bir sıra elektron vasitələr bir müddət idi ki, müzakirə olunurdu. Bu günlərdə Braziliyada keçirilən və həyəcanını yaşadığımız Dünya Çempionatı-2014 yarışlarında bu artıq tətbiq olunmağa başlanılıb və Qaydaların “Top” bölümündə bundan ətraflı danışacağıq.
Az əvvəl bəhs etdiyimiz qapı arxasının sərhəddini təşkil edən Qapı Torunu ilk dəfə ingilis mühəndis Jon Aleksander Brodie tərəfindən 1889-cu ildə icad edilib və ilk olaraq, 1890-cı ildə “Nottingem Forest” ilə “Bolton Vanderers” arasında keçirilən matçda tətbiq olunub.
Futbol üzrə ilk turnir olan və 1871-ci ildən kecirilən, İngiltərə Futbol Assosiasiyası Kubokunun (FA), 1892-ci ildə keçirilən finalında tətbiq edilməklə, Qapı Toru ilk turnidə tətbiq edilərək, tarixə yazıldı.
Şəkli aydın görmək üçün üstünə klik et və böyüt:

Cərimə və Qapıçı Meydançası
Oyun Meydanının hər iki tərəfində olan və müəyyən ölçülərə sığan qapı önündəki sahələr sahələr nəzərdə tutulur. Qapıçı Meydançası qapı xəttindən Oyun Meydanı istiqamətində 5,5 metr (6 Yard), içəriyə uzanır və Qapı Xəttinə paralel olan bir xəttlə birləşdirilir. Beləliklə, bu sahənin ölçüsü 18,32 metrın (20 yard), 5,5 metrə (6 yard) olan nisbətindədir.
Qapıçı Meydançası kimi, Oyun Meydanının hər iki tərəfində qapı önündə, Cərimə Meydançası deyilən bir sahə də var. Bu sahə Qapıçı Meydançasından böyük olub, onu hər üç tərəfdən əhatə edir. Qapıçı Meydançasında 5,5 m (6yard) olan ölçülər burada, 16,5 metr (18 yard) təşkil edir. Bunları Qapı Xəttinə paralel olan digər bir xətt birləşdirir ki, bunun da uzunluğu 40,32 metr (44 yard) təşkil edir. Bu sahə daxilində uyğun tərəfin qapıçısı topa əllə toxunmaq hüququna malikdir. Bu sahə daxilində digər fərq isə həmin tərəfdə müdafiə olunan komandanın hər hansı bir oyunçusunun qaydalara zidd hərəkəti, qarşı tərəfin lehinə Penalti zərbəsi (11 metrlik cərimə zərbəsi) kimi qiymətləndirilir. Penalti zərbəsi isə Qapı Xəttindən düz qapı qarşısında 11 metr (12 yard) aralıda qeyd olunan nöqtədən yerinə yetirilir ki, bu haqda ətraflı Qaydaların “Penalti” bölməsində bəhs edəcəyik. Penalti zərbəsi yerinə yetirilərkən, qapıçı və zərbəni yerinə yetirən futbolçudan başqa, bütün oyunda olan futbolçular bu sahənin kənarıda yer almalıdır.
Şəkli aydın görmək üçün üstünə klik et və böyüt:

Digər Parametrlər        
Oyun Meydanı hər iki Yan Xəttin ortasını birləşdirən başqa bir xəttlə ikiyə ayrılmış olur. Bu birləşdirici xəttin tam ortasında isə seçilən bir nöqtə işarələnir ki, bu da Meydanın Mərkəzi hesab olunur. Bu nöqtədən xəttin hər iki tərəfinə yarımdairə, ümumilikdə isə bir dairə çəkilmiş olur ki, Mərkəz Nöqtədən bu dairənin radiusu 9,15 metr (10 yard) təşkil edir. Belə ki, oyunun mərkəzdən başlaması zamanı, digər oyunçuların hər komanda öz tərəfində olmaqla bu Mərkəz Dairənin xaricində yer almalıdırlar. Bu Mərkəz Dairənin başqa bir funksiyası da oyunsonrası penaltilər seriyası zamanı hər iki qapıçı xaric olmaqla, hər iki komandanın bütün oyunçularının bu dairə daxilində yer alması vacibdir.
Oyun Meydanının hər dörd küncündə yerləşdirilən bayraq nöqtəsindən içəri tərəfə Qapı Xətti ilə Yan Xətti birləşdirən və mərzəzi bayraq dirəyi olan nöqtədən yarımdairə şəklində də bir xətt qeyd edilir. Bu xəttin ölçüsü 1 metr (1 yard) aralqdan olur ki, Künc Zərbələri yerinə yetirilərkən, topun bu dörddəbir dairə xəttin üzərində olması vacibdir. Qarşı tərəfin oyunçuları zərbə yerinə yetirilərkən, ən yaxın 9,15 metrlik (10 yard) bir məsafədə durmalıdırlar ki, bu da Qapı xətti və Yan Xəttdə şaquli bir xətt işarəsi ilə qeyd oluna bilər.
Zəmi (ot örtüyü)  
Oyun Meydanı təbii və ya süni ot örtüyü ilə döşənə bilər. Zəminin rəngi mütləq yaşıl rəngdə olmalıdır. Beynəlxalq əhəmiyyətli oyunlar keçiriləcək süni zəmi mütləq FİFA tərəfindən ayrıca icazə tələb edir ki, bu da FİFA-nın nəzdində yer alan xüsusi zəmi nəzarəti komissiyası tərəfindən yoxlanılıb elə ali qurumun icazəsindən sonra təsdiq edilir və istifadəyə yararlı hesab olunur.